Bạn nắm lấy cổ nó, lôi nó về. Suy nghĩ về lẽ nhân quả, người ta sẽ mất vẻ mặt vô lý, không thấy bực mình hay đau khổ khi gặp nghịch cảnh, người ta sẽ thấy nỗi khổ ở đời giảm đi mà niềm vui thì tăng lên. Ra khỏi nơi mình ở cũng là khá rồi đấy.
Bạn có nhớ những tối đi đờn ca trong một đám tiệc không? Khi có việc gì nhất định để làm buổi tối, một việc gì cần hết năng lực của bạn, thì bạn chỉ nghĩ tới việc đó thôi, bạn cũng thấy hăng hái, vui vẻ suốt ngày rồi, phải không? Tôi không thể có cái ý cung cấp cho công việc đó ba bốn chục phút liên tiếp vô cùng tĩnh mịch. Chắc các bạn nói "Ông ấy muốn thuyết mình cách sống 24 giờ một ngày? Thì mình vẫn sống 24 giờ một ngày, có khó khăn gì đâu? Mình làm được hết thảy những việc muốn làm, lại còn dư thì giờ để dự các cuộc thi do các tờ báo tổ chức nữa.
Mà thái độ của thầy là điều quan trọng nhất. Nó có thể phản bạn và làm bạn lạc lối đấy. Cũng chẳng cần sách.
- Vâng, nếu bạn cho phép thì tôi xin đáp là tôi quả có ý đó; bạn cứ thí nghiệm đi, thật là tự nhiên, dễ hiểu mà lại có vẻ là một phép mầu. Chính bà nhà bảo bạn rằng bạn xanh còn bạn thì bảo bà nhà là bạn mệt. Thế thì tại sao bạn không chịu bỏ ra một chút công săn sóc cái bộ máy tế nhị hơn là trí óc, nhất là khi chẳng cần nhờ ai giúp sức cả? Tôi muốn bạn dùng thì giờ đi từ nhà tới sở để làm công việc thuộc về nghệ thuật sống đó.
Vậy mà bạn đương đi tìm hạnh phúc, phải không? Bạn tìm thấy nó chưa? Trong việc quyết định hoặc thay đổi nguyên tắc và trong lúc hành động, sách giúp ta được nhiều việc. Có người phải làm việc nhiều hơn người đó để kiếm ăn, nhưng có kẻ lại làm ít hơn.
Nếu viên chức ấy muốn sống đầy đủ thì phải thu xếp trước công việc mỗi ngày. Browning, viết bằng thơ, và chứa nhiều chất thơ cực đẹp. Có một tiểu thuyết Anh, do một nữ sĩ viết, vô cùng hay hơn hết thảy những tiểu thuyết của George Eliot Brontes, cả của Jane Austen, mà có lẽ bạn chưa đọc.
Dùng thời gian đó cho hợp lý, cho hiệu quả là vấn đề khẩn cấp nhất. Tôi ân hận cho bạn lắm, nhưng còn có chỗ để an ủi. Bọn trộm cướp suốt đời buồn khổ vì nguyên tắc của chúng trái với hành vi cướp bóc.
Người ta phải thăm bạn bè. Nhưng tôi nhấn mạnh rằng văn chương không bao gồm hết khu vực hiểu biết của loài người. Thế là 6 giờ, có lẽ hơn nữa, đã trôi qua từ khi bạn ở sở ra, trôi qua như một giấc mộng, trôi qua như ảo thuật, không sao hiểu được.
Từ sở về nhà bạn có cảm tưởng mệt nhọc đó (ý muốn nói ở sở ra, bạn không thấy mệt nhọc gì cả và bạn mệt không phải vì việc làm mà vì tưởng tượng). Họ khoe với bạn mỗi năm đọc được bao nhiêu cuốn. Bạn đừng tưởng tượng rằng tuần sau, nước sẽ ấm hơn đâu.
Trong một chương sau, tôi sẽ xét những cách thoả mãn khát vọng đó. Tập trung tư tưởng chỉ là bước đầu thôi (phải bỏ ra ít nhất nửa giờ vào việc đó). Xã hội càng văn mình, phát triển thì con người càng phải đương đầu với những vấn đề khó khăn, nan giải, thời gian sống bị chia sẻ cho nhiều mối lo toan khác nhau, khiến cho chúng ta đôi lúc cảm thấy như đời mình bị rút ngắn lại.